-ಪ್ರೊ. ಆರ್. ಎಸ್. ನಾಯಕ, ಭಟ್ಕಳ
ಪವಿತ್ರ ಕುರಾನ್ ಅವತೀರ್ಣಗೊಂಡ ತಿಂಗಳು ರಮ್ಜಾನ್ ತಿಂಗಳು. ಅದೀಗ ಆರಂಭವಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಉಪವಾಸದ ತಿಂಗಳು ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಮುಸಲ್ಮಾನ್ ಸಹೋದರ ಸಹೋದರಿಯರು ಈ ತಿಂಗಳ ಪೂರ್ತಿ ಉಪವಾಸವೃತವನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಉಪವಾಸವೆಂದರೆ ಕೇವಲ ಅನ್ನ ಪಾನೀಯಗಳಿಂದ ದೂರವಿರುವುದಲ್ಲ; ಕೆಡುಕಿನಿಂದಲೂ ದೂರವಿರುವುದು. ಉಳಿದ ಧರ್ಮದವರು ತಿಂಗಳಾನುಗಟ್ಟಲೆ ಅಲ್ಲದಿದ್ದರೂ ವಾರಕ್ಕೊಮ್ಮೆಯೋ ಎರಡು ಸಲವೋ ಅಥವಾ ಶಿವರಾತ್ರಿ, ಸಂಕಷ್ಠಿ ಮೊದಲಾದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಉಪವಾಸವೃತ ಆಚರಿಸುವುದಿದೆ.
‘ಉಪ’ ಮತ್ತು ‘ವಾಸ’ ಸೇರಿ ಉಪವಾಸ ಆಗಿದೆ. ಅಂದರೆ ಹತ್ತಿರ ವಾಸಿಸುವುದು, ದೇವರ ಹತ್ತಿರ ಇರುವುದು ಎಂಬುದು ಇದರ ಅರ್ಥ. ‘ಉಪವಾಸ’ ಎಂಬ ಶಬ್ದವನ್ನು ದೈವಭಕ್ತರು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುವ ರೀತಿ ಇದು.
ದೇವರು, ಧರ್ಮದ ಪರಿಧಿಯ ಹೊರಗೂ ಉಪವಾಸಕ್ಕೆ ತನ್ನದೇ ಆದ ಅರ್ಥ ಮತ್ತು ಮೌಲ್ಯವಿದೆ. ಅದು ಎಷ್ಟರ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಧಾರ್ಮಿಕವೋ ಅದಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚಾಗಿ ಸಾಮಾಜಿಕವೂ ಮಾನವೀಯವೂ ಆದ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ; ಅಥವಾ ಅದನ್ನು ಆ ರೀತಿಯ ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ.
ಬುದ್ಧ, ಬಸವ, ಗಾಂಧೀ ಮೊದಲಾದ ಮಾನವತಾವಾದಿಗಳು ದೀನರಲ್ಲೇ ದೇವರನ್ನು ಕಂಡವರು. ‘ದರಿದ್ರನಾರಾಯಣ’ ಎಂಬ ಪದ ಬಳಿಸಿದವರು. ದರಿದ್ರ ಅಥವಾ ದೀನರಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಾಗುವುದೆಂದರೆ ದೇವರಿಗೆ ಹತ್ತಿರವಾಗುವುದು ಎಂದು ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದವರು. ಉಣ್ಣದಿರುವ ಲಿಂಗಕ್ಕೆ ಹಾಲೆರೆಯುವುದಕ್ಕಿಂತ ಉಣ್ಣುವ ಜಂಗಮನಿಗೆ ತುತ್ತು ಅನ್ನ ನೀಡುವುದು ಅರ್ಥಪೂರ್ಣವೆಂದು ಸಾರಿದವರು. 
ಧರ್ಮಾಧರ್ಮ, ಪಾಪ-ಪುಣ್ಯದ ವಿಚಾರವನ್ನು ಹೊರಗಿಟ್ಟು ‘ಉಪವಾಸ’ದ ಬಗ್ಗೆ ಯೋಚಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ಉಪವಾಸದಿಂದ ವ್ಯಕ್ತಿ ಮತ್ತು ಸಮಷ್ಟಿಗಳೆರಡಕ್ಕೂ ಅನುಕೂಲವಿದೆ. ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾಗಿ, ಸಾಮಾಜಿಕವಾಗಿ ಯೋಚಿಸಿದಾಗ ಈ ಮಾತಿನ ಸತ್ಯ ಅರಿವಿಗೆ ಬರುತ್ತದೆ. 
ಪಶು-ಪಕ್ಷಿಗಳಿರಲಿ, ಮನುಷ್ಯನಿರಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಜೀವಕ್ಕೂ ದುಡಿಮೆ, ಬಿಡುವುಗಳೆರಡೂ ಮುಖ್ಯ. ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ ಯಂತ್ರಗಳಿಗೂ ಸಹ ಬಿಡುವು ಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ನಿರಂತರವಾಗಿ ಕಾರ್ಯನಿರ್ವಹಿಸಿ ಕಾದು ಬಿಸಿಯಾಗುವ ಯಂತ್ರಕ್ಕೂ ಕಾಲಕಾಲಕ್ಕೆ ಬಿಡುವು ನೀಡಿ ಬಳಸಿದರೆ ಬಾಳಿಕೆ ಬರುತ್ತದೆ. ಮನುಷ್ಯನ ಒಡಲು ಸಹ ಒಂದು ಯಂತ್ರವೇ. ತಿಂದ ಆಹಾರವನ್ನು ಅರೆದು ಕರಗಿಸುವ ಜಠರವೂ ಅಂತಹ ಒಂದು ಯಂತ್ರ. ಸದಾ ಕಾಲ ತಿನ್ನುತ್ತಲೇ ಇದ್ದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಬಿಡುವು ಸಿಗುವುದಾದರೂ ಹೇಗೆ? ಅದಕ್ಕೆ ಬಿಡುವು ನೀಡಬೇಕೆಂದರೆ ಕೆಲ ಸಮಯವಾದರೂ ಹೊಟ್ಟೆಯನ್ನು ಖಾಲಿ ಬಿಡಬೇಕು. ಪಚನಕ್ರಿಯೆಯ ಅವಯವಗಳಿಗೆ ಬಿಡುವು ಸಿಕ್ಕಿ ಅವು ಇನ್ನೂ ಹೆಚ್ಚು ಉತ್ತಮವಾಗಿ ಕಾರ್ಯ ನಿರ್ವಹಿಸಲು ಅನುಕೂಲವಾಗುತ್ತದೆ. ಉಪವಾಸದಿಂದ ಇದು ಸಾಧ್ಯವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ವ್ಯಕ್ತಿಯ ಶಾರೀರಿಕ ಆರೋಗ್ಯ ವೃದ್ಧಿಸುತ್ತದೆ. ದೈಹಿಕವಾಗಿ ಮನುಷ್ಯ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿಯಾಗುವುದರೊಟ್ಟಿಗೆ ಮಾನಸಿಕವಾಗಿ, ಬೌದ್ಧಿಕವಾಗಿಯೂ ಶಕ್ತಿಶಾಲಿಯಾಗುತ್ತಾನೆ. ನಮ್ಮ ಹಿರಿಯರು, ಅವರು ಯಾವುದೇ ಧರ್ಮದವರಾದರೂ ಉಪವಾಸ ಎಂಬುದನ್ನು ಒಂದು ಸಂಪ್ರದಾಯವೆಂಬಂತೆ ಪಾಲಿಸಿಕೊಂಡು ಬರುತ್ತಿದ್ದರು. ಇದರಲ್ಲಿ ಮೇಲ್ನೋಟಕ್ಕೆ ಧರ್ಮ, ದೇವರು, ಸಂಪ್ರದಾಯ, ಆಚರಣೆಗಳು ಮಾತ್ರ ಕಂಡಬಂದರೂ ಇಲ್ಲಿ ವಿಜ್ಞಾನವೂ ಇದೆ ಎಂದುದನ್ನು ತಿಳಿಯಬೇಕು. 
ಉಪವಾಸದಿಂದಾಗುವ ಇನ್ನೊಂದ ಪ್ರಮುಖವಾದ ಅನುಭವ ನಮ್ಮನ್ನು ಹೆಚ್ಚು ಸಾಮಾಜಿಕರನ್ನಾಗಿಸುತ್ತದೆ. ಜೊತೆಗೆ ಮಾನವೀಯ ತುಡಿತ ಮಿಡಿತಗಳಿಗೂ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ಹೊಟ್ಟೆ ತುಂಬಿದವರಿಗೆ ಹಸಿದವರ ಸಂಕಟ ಅರ್ಥವಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ನೊಂದವರಿಗೆ ಮಾತ್ರವೇ ನೋವಿನ ಅನುಭವವಿರುತ್ತದೆ; ಅನ್ನದ ಮಹತ್ವ ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತದೆ. ನೊಂದವರ, ದೀನ ದಲಿತರ, ಹಸಿವಿನಿಂದ ಒದ್ದಾಡುವವರ ಸಂಕಟವೇನೆಂಬುದನ್ನು ಉಪವಾಸ ನಮಗೆ ತಿಳಿಸಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ಇದು ಸಾಮಾಜಿಕ ಸ್ಪಂದನೆಗೆ ದಾರಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಆ ಅರಿವು ಹಸಿದವರಿಗೆ ತುತ್ತು ಅನ್ನ ನೀಡಲು ಕಲಿಸಿಕೊಡುತ್ತದೆ. ರಮ್ಜಾನ್ ತಿಂಗಳ ಆರಂಭದ ದಿನಗಳಿಗಿಂತ ಕೊನೆಯ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚು ಹೆಚ್ಚು ದಾನ ಮಾಡಲು ಹಸಿವಿನ ಅನುಭವದ ಪ್ರೇರಣೆಯೇ ಕಾರಣವೆಂದರೆ ತಪ್ಪಾಗದು. ಉಪವಾಸವು ನೋವಿನ ಸಂಕಟವನ್ನು ಗ್ರಹಿಸುವ ಅನುಭವ ನೀಡುವುದರ ಜೊತೆಗೆ, ಹಸಿದ ಹೊಟ್ಟೆಯನ್ನು ತಣಿಸಬೇಕೆಂಬ ಅರಿವನ್ನೂ ನೀಡುತ್ತದೆ.
ಎಲ್ಲವೂ ಸರಿ. ಆದರೆ ಉಪವಾಸವು ತೋರಿಕೆಯ ವಸ್ತುವಾದಾಗ ಅದು ಕೇವಲ ಒಂದು ಶಬ್ದವಾಗಿರುತ್ತದೆ. ಅದು ಮನುಷ್ಯ ಮತ್ತು ಸಮಾಜದ ಸವಾಂಗೀಣ ಉನ್ನತಿಗೆ ಬಳಸಲ್ಪಟ್ಟಾಗ ಅದೊಂದು ಪರಿಕಲ್ಪನೆ ಅಥವಾ ಕಾನ್ಸೆಪ್ಟ್ ಆಗುತ್ತದೆ. ಸತ್ಯ + ಆಗ್ರಹ = ಸತ್ಯಾಗ್ರಹ. ಇದೊಂದು ಶಬ್ದ. ಇಲ್ಲಿರುವುದು ಸವರ್ಣದೀರ್ಘಸಂಧಿ. ಆದರೆ ಗಾಂಧೀಜಿಯ ಕೈಯಲ್ಲಿ ಸತ್ಯಾಗ್ರಹ ಎನ್ನುವುದು ಕೇವಲ ಇಷ್ಟೇ ಆಗಿ ಉಳಿಯಲಿಲ್ಲ; ಅದೊಂದು ಕಾನ್ಸೆಪ್ಟ್ ಆಯಿತು. ಹಾಗೆಯೇ ಉಪವಾಸವೂ ಒಂದು ಶಬ್ದ ಮಾತ್ರವಾಗಿರದೆ ಅದು ಪರಿಕಲ್ಪನೆಯಾಗಬೇಕು. ಅದಕ್ಕೆ ಹೊರಗಿನ ಬದಲಾವಣೆಗಳಿಗಿಂತ ಆಂತರ್ಯದಿಂದಲೇ ಆಗುವ ಪರಿವರ್ತನೆ ಮುಖ್ಯವಾಗಿರುತ್ತದೆ.